Türkmenistanda ylmyň we tehnologiýalaryň ileri tutulýan ugurlary

Türkmenistanyň Prezidentiniň 2015-nji ýylyň 13-nji noýabrynda
çykaran 14488-nji karary bilen tassyklandy

Türkmenistanda ylmyň we tehnologiýalaryň ileri tutulýan ugurlary

1. Nanotehnologiýalar, himiki tehnologiýalar, täze materiallary öwrenmek we energetika boýunça:

• organiki we organiki däl maddalaryň, minerallaryň, uglewodorod serişdeleriniň, suwlaryň, Garagum çägesiniň fiziki-himiki häsiýetlerini düýpli öwrenmek we olardan täze maddalary sintezlemegiň tehnologiýasy;
• ýerli çig mal esasynda alnan täze maddalardan gurluşyk, senagat, energetika, dokma, durmuş maksatly materiallary döretmegiň tehnologiýasy;
• täze polimer, kompozit, sintetik maddalary sintezlemegiň tehnologiýasy;
• oba hojalygy üçin zerur bolan täze dökünleriň tehnologiýasy;
• täze materiallary, nanomateriallary, nanogurluşlary döretmegiň tehnologiýasy we olary önümçilikde ulanmagyň ugurlary;
• ähli amatlyklary bolan, ekologiýa taýdan arassa, energiýanyň gaýtadan dikeldilýän gömlişleri ulanylýan, özbaşdak arzan ýaşaýyş jaýlary;
• energiýanyň gaýtadan dikeldilýän görnüşlerini ulanýan ulgamlar, energiýa we material tygşytlaýjy tehnologiýalar, gün we ýel energetikasy.

2. Biotehnologiýa, molekilýar biologiýa, oba hojalygy, ekologiýa we genetika boýunça:

• ýurdumyzyň tebigy baýlyklaryny rejeli peýdalanmak we biodürlüligini giňeltmek;
• biotehnologiýanyň oba hojalyk, lukmançylyk, derman we azyk senagatlary boýunça ugurlaryny ösdürmek;
• ylmyň molekulýar biologiýa, genetika, gen inženeriýasy, bioinženeriýa, biolukmançylyk, nanolukmançylyk, biodermançylyk, biomaglumat ugurlaryny ösdürmek;
• biotehnologiýanyň häzirki zaman usullary bilen oba hojalyk ekinleriniň, mallaryň tohumçylyk we seçgi işlerini geçirmek, täze görnüşlerini, gibridleri döretmek, dürli azyk önümleriniň we derman serişdeleriniň önümçiligini ýola goýmak;
• ýerli mikroorganizmleriň häsiýetlerini öwrenmek bilen biotehnologiýanyň täze ugurlaryny döretmek;
• azyk howpsuzlygyny üpjün etmek maksady bilen, oba hojalyk önümlerini öndürmek, gaýtadan işlemek we saklamak boýunça täze tehnologiýalar;
• suwy arassalamagyň we zyýansyzlandyrmagyň innowasion tehnologiýalary, katalizatorlar we süzüjiler;
• ýeri, suwy tygşytly ulanmagyň, ýeriň şoruny aýyrmagyň, ekinleri suwarmagyň netijeli täze tehnologiýalary;
• täze ekologiki tehnologiýalar we ekologiýa taýdan arassa önümçilik;
• bioýangyjyň täze görnüşleri we gibrid hereketlendirijili ulaglar;
• Hazar deňziniň, Garagum çölüniň, Köpetdagyň, Köýtendagyň, «Altyn asyr» Türkmen kölüniň ekologiýasy we biodürlüligi.

3. Maglumat we aragatnaşyk ulgamlary, kompýuter tehnologiýalary boýunça:

• kompýuter, aragatnaşyk serişdelerini we programmalaryny döretmek we kämilleşdirmek;
• önümçiligi awtomatlaşdyrmak, maglumat ulgamlaryny, «elektron hökümeti» döretmek, çylşyrymly hadysalary ulgamlaýyn öwrenmek we olary dolandyrmagyň täze usullaryny işläp düzmek;
• elektronika senagatyny we pudagyny, ylmyň fiziki we kwant elektronikasy, mikroelektronika we nanoelektronika ugurlaryny döretmek we ösdürmek;
• kompýuter, aragatnaşyk, çylşyrymly tehnologiýalar we olary awtomatlaşdyrmak bilen baglanyşykly enjamlary, robot tehnikasy ulgamyny döretmek;
• kosmos ulgamyny öwrenmek we ösdürmek, geografiki maglumatlar ulgamyny kämilleşdirmek.

4. Häzirki zaman lukmançylyk we derman serişdelerini öndürmek tehnologiýalary boýunça:

• nanolukmançylyk, nanobiologiýa, nanobiotehnologiýa, genomika, proteomika, molekulýar biologiýa, öýjük bejergisi, farmakogenomika ugurlaryny ösdürmek;
• keselleri anyklamak we bejermek üçin nanorobotlary döretmek;
• telelukmançylyk ulgamyny ösdürmek we kämilleşdirmek; sagdyn durmuş kadalaryny ýola goýmak, ekologiýa taýdan arassa iýmit önümleri bilen iýmitlenmek, keselleri bejermek üçin genetikanyň usullary boýunça dermanlary we olaryň mukdaryny dogry saýlap almak;
• lukmançylyk ylmynyň täze ugurlaryny ösdürmek, ýerli çig mal esasynda täze bejergi serişdelerini döretmek, ýurdumyzyň tebigy we howa şertlerini keselleriň öňüni almak we olary bejermek maksatlary üçin ulanmak;
• biotehnologiýanyň usullary esasynda täze derman serişdelerini we ekologiýa taýdan arassa iýmit önümlerini öndürmegiň, olary uzak wagtlap saklamagyň tehnologiýalary;
• lukmançylyk maglumat we telekommunikasiýa usullaryny peýdalanmak, nanotehnologiýa esaslanýan has duýgur we takyk anyklaýyş we bejeriş usullaryny, tehniki serişdelerini, nanomateriallary döretmek;
• saglygy goramagyň we ynsan ömrüni uzaltmagyň täze döwrebap tehnologiýalary.

5. Innowasion ykdysadyýet boýunça:

• adamlaryň ylmyna, bilimine, döreden ýokary tehnologiýalaryna esaslanýan innowasion ykdysadyýeti kemala getirmek;
• bilim ulgamynyň ykdysadyýetini ösdürmek we kämilleşdirmek;
• innowasiýalary, ýokary tehnologiýalary ykdysadyýetiň ähli pudaklaryna omaşdyrmak, ylmy köp talap edýän netijeli önümçiligi, pudagy döretmek we ýola goýmak;
• önümleri içerki we daşarky bazarlarda ýerlemek üçin marketing barlaglaryny geçirmek;
• ýüze çykýan ykdysady, durmuş, tehniki, tehnologiki, ekologiki we maglumat häsiýetli meseleleri toplumlaýyn derňemek we ylmy taýdan esaslandyrylan amatly çözgütleri kabul etmek;
• önümçilik kärhanalaryny, milli hojalyk, senagat we agrar toplumlary, ulag, logistika, aragatnaşyk we maglumat ulgamlaryny ykdysady taýdan yzygiderli kämilleşdirmek we döwrebap enjamlaşdyrmak;
• hojalyk we durmuş-ykdysady meseleleri matematiki modelleşdirmek we ykdysady taýdan amatly dolandyrmak, durmuş-ykdysady ulgamda ýüze çykýan her bir hadysany, emele gelýän täze düzümleri öwrenmek, ulgamlaýyn derňemek;
• adamyň aň-bilim mümkinçiliklerini rejeli peýdalanmak, maýa goýumlarynyň, bilimleriň, innowasiýalaryň, innowasion önümleriň we hyzmatlaryň bazaryny döretmek we giňeltmek;
• çylşyrymly, toplumlaýyn, özara baglanyşykly meseleleri çözmek üçin innowasiýalardan, tehnikadan, tehnologiýalardan, ykdysadyýetden, dolandyrmakdan, maglumat usullaryndan baş çykarýan hünärmenleri taýýarlamak.

6. Ynsanperwer ylymlar boýunça:

• türkmen halkynyň dilini, edebiýatyny, medeniýetini, sungatyny, däp-dessurlaryny, taryhy we edebi mirasyny, adamzat gymmatlyklaryna goşan goşandyny öwrenmek we ylmy dolanyşyga girizmek;
• Türkmenistanyň gadymy medeniýetiň mekanydygyny, gözbaşy gadymy zamanlardan başlanýan ylmy we medeni ösüşleriň ojagydygyny ylmy taýdan subut etmek we dünýä ýaýmak;
• türkmen halkynyň gözellikde we ýyndamlykda deňi-taýy bolmadyk ahalteke bedewlerini, nepis halylaryny, ak bugdaýyny we beýleki gymmatlyklaryny ylmy taýdan öwrenmek we ylmy dolanyşyga girizmek;
• türkmen halkynyň taryhynda öçmejek yz galdyran tanymal şahsyýetleriň, şahyrlaryň, ýazyjylaryň, alymlaryň döredijiligini öwrenmek.