![]() |
![]() | ![]() MYHMANSOÝERLIK GOWUN BAÝLYGY |
|
||||||
| ![]() |
![]() |
![]()
|
![]() |
![]() 2020-11-04 Türkmenistan gazeti MYHMANSOÝERLIK GOWUN BAÝLYGYHormatly Prezidentimiziň «Türkmeniň döwletlilik ýörelgesi» atly kitabynda: «Häzirki döwürde ýurdumyzda bina edilen täze myhmanhanalarda adamlaryň özlerini öýlerinde ýalýarkaýyn duýmaklary üçin degerli sertler üpjün edilendir. Olar halkymyzyň myhmansöýerlik edebine doly laýyk gurlandyr diýip ynamly aýdyp bolar» diýilýär. Şeýle kaşan myhmanhanalaryň biri hem eziz Diýarymyzyň baky Bitaraplygynyň şanly 25 ýyllyk baýramçylygynyň uludan bellenilýän günlerinde gözel paýtagtymyzyň merkezi böleginde açylan «Diwan» myhmanhanasydyr. Ähli amatlyklar göz önünde tutulyp, ýokary derejede gurlan bu ajaýyp binany synlanyňda, türkmen halkynyň myhmansöýerlik bilen bagiý däp-dessurlary edep kadalary edim-gylymlary hakdaky pikirler kalbyňa dolýar. Türkmen halkynyň milli däp-dessurlarynyň giň Özem şu ýörelgeler bäri-bärde ýola goýlan zat däldir, aňyrdan gelşi şeýledir. Munuň şeýledigine gadymy golýazma çeşmelerinden isledigiňçe mysal getirmek bolýar. Meselem, türkmen edebiýatynyň Eý, köňül, janny hyýaly alyda kyl peşgeş, Her name bolsa eziz, elter kişi myhman sary. Şu beýtde yşky lirikanyň ussady halkyň asyrlarboýy dowam edip gelýän dessuryny çeperçilik serişdesine öwrüpdir, ýagny şahyr şygyr gahrymanynyň köňlüne ýüzlenip, «bu pany dünýede ötegçi myhmanyň aşygyň arzuw-hyýallarynyň ugrunda (alyda alnynda) şirin janyňy ber (kyl peşgeş), çünki iň eziz zadyňy myhmana bermek aňyrdan gelýän dessurdyr» diýen pelsepäni şygyr setirlerine siňdiripdir. Asyrlardan aşyp gelýän bu ýörelgäni türkmen halky hemişe berk tutup gelipdir, her hili ýagdaýda-da, myhmany ýokary derejede hezzetlemek üçin elinden gelenini edipdir. Geçen asyryň segseninji ýyllarynda Mary welaýatynda iş saparynda bolanymda, çetki obalaryň birinde ýaşaýan bir ýaşuly türkmen halkynyň geçmişinden, durmuş ýol-ýörelgelerinden kän-kän gyzykly gürrüňleri aýdyp beripdi. Şonda onuň türkmeniň myhmansöýerligi, mümkinçilik ýok ýaly görünýän ýagdaýda-da myhman saklamagyň ebeteýini tapyşy barada aýdyp berenleri aýratyn ýadymda galypdyr. Şonda ýaşuly şeýle gürrüň beripdi: Hemişeler bu wagtky ýaly sähel saly-myň içinde barjak menziline ýetirýän ulaglar ýokdy. Onsoň düýeli, eşekli, hatda atly Türkmeniň ak ýa-da gara öýüniň ortasyndan bärräkde, gapa golaýrak edip ojak salardylar. Käbirleri-hä töwerege ot, kül ýaýramaz ýaly, ot ýakyljak ýeriň daşyna dört barmak çemesi beýiklikde haýatjyk aýlardy-da, şol giňişlikde tagany ýerleşdirip, onda gazan ataryp, nahar bişirerdiler. Kabir öý bikesi bolsa ýaz, tomus aýlary daşarda nahar edilýän ojak ýaly, yöne ondan has ulurak, ýagny içinde tagan oturdar ýaly giňlikde, iki garşa golaý beýiklikde ojak ýasardylar. Onuňam içini-daşyny suwap, iç yüzüne çörek ýapybermeli edip, ýylmap goýardylar. Onsoň agşam nahar iýlenden soň, ýatar wagta golaý myhman gelse, saçagynda çöregem azrak bolsa, öý bikesi myhman hezzeti üçin derrew nahar Taýýardyr gelene aş bilen nany Çyn keýwany saçagyndan bellidir diýýändirler... Köpügören ýaşulynyň kyrk ýyl çemesi mundan öň aýdyp beren şu gürrüňlerini her gezek ýatlanymda, zähmetsöýer hem ugurtapyjy, maşgalasynyň mertebesini hemme zatdan ileri tutan, ony belentde saklamak üçin ýadamany-ýaltanmany bilmedik ene-mamalarymyzyň mukaddes ruhunyň önünde baş egýärin. Türkmen dilinde «baryňy-ýoguňy bermek» diýenem bir anlatma bardyr. Mysal üçin, «barymy-ýogumy berip edinen gelnim» diýlende, ogul öýerilende maşgalanyň hiç zadyny aýaman orta goýup, dogan-garyndaş, dost-ýarlaryň hem goldaw bermegi bilen uludan, dabaraly toý edilişi göz önünde tutulýar. Myhmansöýerlik dessurlaryny berjaý Magtymguly garyp göwnün baý edip, Kanagat ülkesin bendi-jaý edip diýşi ýaly, türkmeniň ruhunda giňlik, jomartlyk bardyr. Şeýle-de ol: «Myhman öz rysgy bilen gelýändir» diýen düşünjä on iki süňňi bilen ynanýandyr. Syn etsen, ynanyşy ýaly hem bolýandyr, myhman hezzeti üçin gerek zatlar tapylybam durandyr. Asla göwni baý adamyň öýüne myhman, edil ýörite edilýän ýaly bolup, köplenç, öýde azyk-owkadyň bol wagty, öý eýesiniňem eli boşrak günleri gelegen bolýandyr. ine, şu-da «Myhman geler işikden, rysgy geler tüýnükden» diýleni bolýar. Onsoňam, mesele diňe tapar-tapmazlykda-da däl, öý eýesi hernäçe bol-telkilikde ýaşaýan, rysgaldöwletli kişi Adamlar! Biler bolsaňyz, Ýegenmyrat mana ýamanlyk etdi diýip, wäşilik bilen söze başlady. Ýaşulynyň oýunçydygyna belet adamlar ýylgyryşyp: «O nähili-de, o nähili ýamanlyk?» boluşdylar weli, Ýazan aga: Hawa, gaty uly ýamanlyk etdi. Myhmanymy äkitdi. Öýde myhman barka, bir ýanyndan-a, gelnejeňiz ýygnan-ýygşyranyny çykaryp, bolmadygynam goňşy-golamdan tapyp getirip, gowudan-gowy tagamlar taýýarlap, hezil edip iýip-içip oturmamyz bardy weli, Ýegenmyrat Türkmen dilinde nakyla meňzeş edip aýdylýan «Myhmanly öýüň çagasy aç bolmaz» diýenem bir aýtgy bardyr. Beýle diýilmeginiň sebäbi adaty günlerde ata-enäniň zerur işi çykyp, naharyň gijikdirilýän wagty hem bolaýýar. Emma öýüne myhman gelende, türkmen halky ähli işini birtarapa süýşürip, şonuň hyzmatynda bolýar. Hatda myhmana nahar-şor äberenden soňam öý eýesiniň öz işi bilen bolubermegi gelşiksiz hasaplanylýar. Bar işi myhmana hyzmat etmek bolansoň, ýaňyja nahar iýlen Türkmen halkynyň arasynda myhmansöýerlik bilen bagly nesilme-nesil ýöredilip gelinýän sulara meňzeş däp-dessurlardyr edep kadalaryna degişli entegem kän-kän mysallary getirmek bolardy. Sebäbi türkmençilikde myhman garşylamak uly bir durmuş wakasy bolup, onuň inçeden yzarlanylýan düzgünleri, birtopar «ýazylmadyk kanunlary» bar. Hormatly Prezidentimiziň «Türkmeniň döwletlilik ýörelgesi» atly kitabynda aýdyşy ýaly, myhman kabul etmek däpleri milli medeniýetimizin aýratyn taraplarynyň biridir. Ejegyz ÇARYÝEWA, |
![]() |
![]() |
e-mail: ast.info@science.gov.tm © 2003-2022, Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasy |