ARHEOLOGIÝA — GADYMYÝETIň DILI/Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasy

Pyragynyň hormat goýan ussady

Belli bolşy ýaly, musulman dünýäsiniň belli şahsyýetleriniň biri Ymam Ryzanyň manyly ömrüniň bir bölegi gadymy Merwde geçipdir. Ymam Ryzanyň doly ady Aly ibn Musa Kazymdyr. Ol musulman halklarynyň belent hezzet-hormaty, beýikligiň alamaty hasap edilýän on iki ymamyň sekizinjisidir.

MAGTYMGULY, SÖZLEGIL SEN HER BAPDAN...

Türkmen edebiýatynyň taryhyndan mälim bolşy ýaly täze edebi çemeleşmeler arkaly döredijiligiň kämil nusgasyny döreden beýik söz ussatlarymyzyň mirasynda täze ýola, täze döwre, täze ýaşaýyş-durmuş gatnaşyklaryna bolan çagyryş eriş-argaç bolup geçýär. Magtymguly Pyragy we Jelaleddin Rumy hem umumadamzat gatnaşyklarynyň sazlaşygyny döretmäge gönükdirilen ugurlary saýlap alyp, ýaşaýşa döredijilikli çemeleşmek, bilimiňi baýlaşdyrmak, dostluk däplerini pugtalandyrmak ýaly bähbitli ýörelgeleri ösdüren akyldarlardyr.

Diýarymyzyň ustaşyr ulag kuwwaty artyar

Ýakynda deňze çykalgasy bolmadyk döwletleriň ulag ministrleriniň derejesinde geçirilen halkara maslahatyň barşynda Türkmenistanyň ulag ulgamyndaky mümkinçilikieriniň ägirt uludygy ýene birýola aýan boldy. Taryhdan belli bolşyýaly, Ýewraziýanyň halkiarynyň durmuşynda Beýik Ýüpek ýoly ykdysady, medeni we syýasy taýdan uly ähmiýet berlen sebitara ýol geçelgesi hasaplandy.

Dünyäde ýeke-täk golýazma

Döwlet Baştutanymyzyň taýsyz tagallalary hem goldaw-hemaýatlary netijesinde türkmeniň gelip çykyşyny gadymy orta asyrlara we häzirki döwre degişli taryhyny, edebiýatyny, milli medenimirasyny, asyrlar içre halkyň adyny şöhratlandyryp gelen maddy we ruhy baýlyklaryny öwrenmäge, olary döwrüň talaplaryna laýyklykda ösdürmek arkaly zamanamyzyň öňe çykaran möhüm we gündelik durmuşy üçin zerur düşünjeleri, täze maksatlary çuňlaşdyrmak bilen, bu ugurda halkara gatnaşyklary pugtalandyrmaga aýratyn üns berilýär.

AKGOÝUNLY DÖWLETINIŇ MEŞHUR ALYMLARY

Taryha ser satsak, kuwwatly türkmen döwletlerinde ylym-bilimiň ýokary derejede ösdürilendigine göz ýetirmek bolýar. Türkmen döwletleriniň hökümdarlary ylmyň ösmegi üçin alymlary öz ýurduna çagyryp, howandarlyk edipdirler. Akgoýunly türkmen döwletiniň hökümdary Uzyn Hasanyň bu ugurda amala aşyran işleri hem muna aýdyn mysaldyr.

HANLAR HANY BAÝRAM HAN

Halkymyzyň baý taryhy medeni we ruhy mirasy bar, Milli Liderimiziň rowaçlandyran halypa-şägirtlik ýörelgesinden ugur alyp, buýsançly taryhymyzy, medeni, ruhy mirasymyzy öwrenip, ýaş nesil watansöýüjilik, ynsanperwerlik ruhunda terbiýelemek, geçmişimiziň gymmatlyklaryny olaryň kalbyna ornaşdyrmak mukaddes borjumyzdyr.

GEÇMIŞIŇ BUÝSANÇLY ÝAŇY

Türkmen topragynda dörän gadymy medeniýetleriň biri-de ekerançylyk medeniýetidir. Jemgyýetçilik aňynyň ösmegi bilen, ýaşaýşyň maddy esaslary hem döräpdir. Dagdan akan çeşme-çaýlar ekerançylygyň ösmegi üçin amatly şertleri üpjün edipdir. Kadaly we dogry suwarylan ýagdaýynda, ekerançylyk ýerlerinden, köp suw sarp etmezden, bol hasyl almak mümkinçiligi döräpdir.

KEREMLI TOPRAGYŇ NYGMATY

Şu günler ak bazarlarymyzdaky berekedi görseň, gözüň dokunýar. Tekjelerde rejelenip goýlan gök-bakja ekinleriniň, dürii miweleriň deňinden biparh geçip bolmaýar. Aýratyn-da, behişdi nygmat bolan türkmen gawunynyň hoşboý ysy çar ýana bark urýar. Onsoň, biýarasynda bala öwrülýän uçmahy gawunlaryň diňe keremli türkmen topragynda bitýändigi baradaky hakykat kalbyňda uly buýsanç duýgusyny döredýär.

Abusagyt Abylhaýyr Mäne babadan pata alan seljuklar

Türkmen halkynyňgogamantaryhy asyrlaryň jümmüşinden gözbaş alyp, Dünýätaryhynda öçmejek yz galdyrdy. Halkyň hakydasynda ebedi saklananbeýik şahsyýetler, parasatly akyldarlar we nusgawy şahyrlar milli buýsanjymyza öwrüldiler.

OL GÖRNÜKLI DILÇIDI

Häzirki wagtda gözel paýtagtymyz Aşgabat şäheriniň düzümine goşulan, şol wagtky Herrikgala obasynda 1922-nji ýylda dünýä inip, 69 ýaşynyň içinde aradan çykan, manyly ömrüniň dowamynda ussat mugallym, meşhur alym hem-de ylmyň uly guramaçysy hökmünde özüni tanatmagy başaran Bäşim Çaryýarowyň durmuşda we ylymda geçen ýoly türkmen alymlary, esasan-da, ýaş ylmy işgärler üçin görelde alarlyk mekdepdir.

SANLY YKDYSADYÝET — INNOWASION ÖSÜŞ

Ýurdumyzyň innowasion ösüşinde bazar gatnaşyklarynyň gerimini giňeltmek, döwletiň we hususy pudagyň hyzmatdaşlygyny işjeňleşdirmek arkaly ykdysady kuwwaty has-da berkitmek hem-de durnukly ösüşi üpjün etmek maksady bilen degişli işler geçirilýär.

«Paýhas çeşmesinden» damjalar

Pederlerimizdenmiras galan bu nakyl türkmen durmuşynda bedew atyň ornuny bütin aýdyňlygy bilen beýan edýär. Taryhyň uzakuzak heňňamlarynda bedew atlar türkmeniň uçar ganaty, aýagulagy, uzak ýolda ýoldaşy, wepadar dosty bolup gelipdir.

Golýazmalarda bedew waspy

Ýurdumyzda halkyň geçmiş mirasyny öwrenmekde we dikeltmekde uly işler alnyp barylýar. Golýazmalaryň, kitaplaryň gat-gat sahypalaryna siňen, gadymdan saklanyp galan taryhy we medeni mirasymyz giňden öwrenilýär.

«Ýurt binamyz gaýym bolsun, goýulsyn!»

Döwletlilik meselesi jemgyýetçilik-syýasy gatnaşyklardan durýar. Ol gatnaşyklar durmuşyň ahlak, däp-dessur, edim-gylym, hukuk kadalary ýaly görnüşleriniň kömegi bilen düzgünleşdirilýär. Şularyň hemmesiniň özara baglanyşygy bolsa döwri, jemgyýeti häslýetlendirýär.

Durnukly durmuş-ykdysadyösüşiň strategik maksatnamasy

«Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022—2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasynyň» kabul edilmegi ýurduň täze döwür üçin uzak möhletlik ösüş ýoluny aýdyňlaşdyrdy.

«Gol göterip pata bersen...»

Gahryman Arkadagymyz «Ile döwlet geler bolsa,..» atly kitabynyň 4-nji babyny «Halypa-şägirtlik däpleri» diýip atlandyrýar we ata-babalarymyzdan miras galan halypa-şägirtlik mekdebine «Uly mekdep», «ýokary derejeli ruhy-ahlak mekdebi» diýip baha berýär.

Gadymy däp-dessurlaryň dabaralanmasy

Adamzat taryhyrtda dörän baýramçylyklaryň iň gadymylarynyň biri Nowruz baýramydyr. Nowruzyň dabaraly bellenilmegi köpleriň kalbyny joşa getiripdir, oňa hemmeler sabyrsyz garaşypdyriar, çünki ol musulmanlaryň Täzeýyl baýramydyr.

TÜRKMENLERIŇ TARYHYNDA DÖWLET BAŞTUTANYNY SAÝLAMAK DÄPLERI

Taryhy çeşmelere ser salanyňda, gadymyýetde türkmen halkynyň I ýaşaýyş-durmuşyny demokratik ýörelgelere esaslanyp ýöredendigini görmek bolýar. Türkmenler häzirki Türkmenistanyň çäklerinde we Ýer togalagynyň dürli künjeklerinde milli ýörelgäniň düzgünleri esasynda, agzybirlikde ýaşapdyrlar, taryhda meşhurlyk gazanan döwletleri gurupdyrlar.

Maglumatlar we kiberhowpsuzlyk

«Türkmenistanda 2019-2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasynda» bellenen wezipeleri ýerine ýetirmek maksady bilen, müşderilere internet ulgamy arkaly menzilara bank hyzmatlaryny hödürlemek boýunça yzygiderli işler alnyp barylýar. Elbetde, sanly ulgam köp işleri ýeňilleşdirýär, ýerine ýetirilýän amallary tizleşdirýär we wagty tygşytlaýar.

TÜRKMEN ALABAÝY WE ARHEOLOGIK MIRAS

Türkmen alabaýy halkymyzyň gözbaşyny müňýyllyklardan alyp gaýdýan milli mirasynyň ajaýyp nusgasy hasaplanýar. Hormatly Prezidentimiz: «Türkmen alabaýy adamkärçiligiň asyly ýörelgelerini özünde jemleýän „türkmençiligiň“ batyrlyk, merdanalyk, wepalylyk, sypaýylyk gatnaşyklarynyň alamatlandyrylmasydyr» diýip, bu jandara örän jaýdar häsiýetnama berýär.

«BU ÝOL TEJENE BARÝAR»

Taryhy tejribäni we häzirki zamanyň ösen tehnologiýasyny ösüşiň möhüm ugurlaryna öwren milli Liderimiziň baştutanlygynda ýurdumyzda bolup geçýän özgerişler umumadamzat gymmatlyklarynda ileri tutulýan dünýägaraýşyň kämilliginiň, ýagny «Döwlet adam üçindir!» diýen baş şygaryň ynsan mertebesini sarpalamagyň durmuş hakykaty bilen döredijilik ýollarynyň utgaşdyrylmagynyň aýdyň nyşanydyr.

ALAJA SUNGATY

Hormatly Prezidentimiziň ruhy-medeni gymmatlyklary ösdürmek boýunça alyp barýan parasatly syýasaty netijesinde türkmeniň medeniýeti, däp-dessurlary edebiýaty, sungaty dünýä derejesinde dabaralanýar.

HAZARÝAKA SEBITIŇ BALYKÇYLYK DÄP-DESSURLARY

Hormatly Prezidentimiz 13-nji ýanwarda ýurdumyzyň Balkan welaýatyna amala aşyran iş saparynyň dowamynda Hazaryň balyk awlanýan çägine baryp, bu ýerde balykçylar bilen duşuşdy hem-de balykçylyk hünäriniň aýratynlyklary, balykçylaryň iş we durmuş şertleri bilen gyzyklandy.

WATAN WASPY DILLERDE

Halkymyzyň köňül arzuwyndan hasyl bolan «Halkyň Arkadagly zamanasy» diýlip atlandyrylan täze, 2022-nji ýyly garşylaýan pursatlarymyzda hormatly Prezidentimiziň «Jan Watanym Türkmenistan!» atly ajaýyp goşgusyny halkymyza sowgat bermegi Türkmenistan döwletimiziň bagtyýar raýatlarynyň baýramçylyk şatlygyna şatlyk goşdy.

BARS — BAÝLYK

Berkarar döwletimiziň bastyýariyk döwründe hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda ösüşlerden-ösüşlere barýan eziz Diýarymyzyň şöhratly taryhyna altyn harplar bilen ýazylan 2021-nji ýyl öz ornuny «Halkyň Arkadagly zamanasy» diýlip atlandyrylan 2022-nji ýyla berdi.

«ÝAÝYLDY ÝUNUS ADY...»

Garaşsyzlygymyzy alanymyzdan soň, edebiýatymyzda ozal görülmedik täze ugur-millilige ýugrulan edebiýat döredi. Şol bir wagtyň özünde türkmen edebiýatynyň beýik şahsyýetleriniň täzeçe, hemmetaraplaýyn öwrenilmeginde täze ädimler ädildi.

Amulyň tasin tapyndylary

Geçmişde halklary jebisleşdiren Beýik Ýüpek ýolunyň bir şahasy Amul şäheriniň üstünden Beçip, onuň ykdysady we medeni ösüşine ýardam beripdir. Orta asyr ýazuw çeşmeleri, arheologik gazuwagtaryş işleriniň netijeleri Amulyň döreýiş taryhynyň gönüden-göni Amyderýa bilen baglanyşyklydygyna güwä geçýär.

SOLTAN JELALEDDIN HAKDA SÖZ

Merdana türkmen serkerdesi, hakyky Watan ogly Jelaleddin Menguberdiden söz açylanda, şahyr Seýitnazar Seýdiniň:

KEMALLY SÖZÜNDEN JAN BOLAR TÄZE...

Alym Arkadagymyz: «Döredijiligiň biserhetligi ussatlaryň ýeten belentliginde açylýar» diýip belleýär. Munuň aýdyň mysalyna türkmeniň dana Magtymgulusynyň döredijiliginde göz ýetirmek boýar.

BIJELI OGLAN AGLAMAZ

Döwlet derejesinde tutulýan toýlar, şanly baýramçylyklar ösen jemgyýetiň derejesine laýyk kaşaňtygy bilen göwün göteriji dabaralara beslenýär, şonuň bilen birlikde, olara milli äheň hem çaýylýar.

ATA GADYRY

Halk döredijiliginiň beýleki görnüşlerinde bolşy ýaly, nakyllardyr atalar sözleri hem köp nusgaly bolýar. Ýagny şol bir manyny berýän nakyl ýa-da atalar sözi her ýerde birhiliräk aýdylýar.

HER KIMIŇ ÖZ ORNY BAR

Hormatly Prezidentimiziň «Türkmeniň döwletlilik ýörelgesi» atly kitabynda şeýle diýilýär: «Türkmençilikde agzybirlik öýüň baş döwletidir. Agzybirlik maşgaladaky terbiýäniň özenini düzýär.

TAHYA

Ençeme asyrlaryň dowamynda türkmen zenanlary haly-palas dokamagyň, keçe salmagyň inçe syrlaryny, gaýma gaýap, keşde çekmegiň özboluşly tilsimlerini örän aýawly saklap, biziň günlerimize ýetiripdir. Her bir el işiniň özboluşiy dünýäsi bar.

ŞÄHRYSLAM — GEÇMIŞIŇ ÝAŇY

Hormatly Prezidentimiziň milli mirasymyzy, medeni gymmatlyklarymyzy, taryhy ýadygärlikleri öwrenmek, gorap we aýap saklamak, geljekki nesillere ýetirmek ugrunda alyp barýan işieri dünýä nusgalykdyr. Mähriban Arkadagymyzyň ylham joşgunyndan dörän «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly ajaýyp eserini okanyňda, geçmişe gaýybana syýahat eden ýaly bolýarsyň.

SEÝITNAZAR SEÝDINIŇ TÄZE TAPYLAN ŞYGYRLARY

Hormatly Prezidentimiziň yzysiderli tagallalary netijesinde Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe maddy gymmatlyklarymyz biien bir hatarda ruhy mirasymyzy, şunda ruhy gymmatlyklarymyzyň gözbaşy bolan golýazma çeşmelerini, halk döredijilik eserlerini, rowaýatlary toplamak, ylmy esasda töwerekleýin öwrenmek, neşir etmek, geljekki nesiller üçin aýap saklamak babatda ägirt uly işler edilýär.

Mertebe sütüni

Durmuşyň ähli ugurlarynda aýalaryň erkekler bilen deň hatarda hukuklara, mümkinçilikiere, jogapkärçilikiere eýe bolmagy babatdaky garaýyş türkmen jemgyýetiniň taryhyň çuňlugyndan gözbaş alýan asylly ýörelgeleriniň biridir.

DÖWREBAP USULLAR, YLMY GÖZLEGLER

Hormatly Prezidentimiziň alymlaryň öňünde goýýan wezipelerinden ugur alyp, türkmen taryhçylary halkymyzyň geçmişini, arheologiýa gymmatlyklaryny, etnografiýa, antropologiýa meselelerini öwrenmekde degişli işleri durmuşa geçirýärler.

GADYMY KÖNEÜRGENÇ TARYHYŇ ŞÖHRATLY SAHYPALARYNDA

Hormatly Prezidentimiz «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly kitabynda: «Türkmenistan geografiýa taýdan Günbataryň we Gündogaryň köp ýurtlaryny özüne birikdiren bu ymgyr uly ýoluň çatrygynda ýerleşipdir» diýip belleýär.

GOLUNDA SAZ, DILINDE SÖZ

Türkmen topragy aýdyjydyr bagşylary, söz ussatlaryny dünýä beren toprakdyr. Nusgawy edebiýatymyzyň görnükli wekilleriniň biri-de, mukaddes türkmen topragyny, onuň ajaýyp tebigatyny, merdana halkymyzyň nusgalyk däp-dessurlaryny şygyrlarynda wasp eden Baýram şahyrdyr.

TÜRKMEN KÜLALÇYLYGY

Türkmen halkynyň taryhy we medeni mirasynyň kökleri taryhyň çuňlugyna siňip gidýär. Aziýanyň merkezinde, kerwen ýollarynyň çatrygynda ýerleşen bu gadymy topragyň özboluşly medeniýeti diňe bir saklanyp galmak bilen hem çäklenmän, ol özara medenigatnaşykiar, täsirlenmeler arkaly baýlaşdy we medeni taýdan ýakynlaşmalaryň barşynda düýpii ähmiýete eýe boldy.

«Bugdaýy bolanyň aýdymy bolar!»

Bugdaýyň gözüňi gamaşdyryp barýan tyllaýy şuglasynyň ýaýlyp ýatan giňişligi keremli topragyň bereket desterhanydyr.

ARKADAGYŇ DÖWLETLILIK TAGLYMATY

Hormatly Prezidentimiziň «Türkmeniň döwletlilik ýörelgesi» atly kitaby şeýle buýsançly jümleler bilen başlanýar: «Eziz il-halkym! Asmandan arkaly Zeminde zynatty ajaýyp Watanymyzyň taryhynyň beýik eýýamyna gadam basdyk.

GOWAÇANYŇ TÄZE SORTY

Türkmenistanyň Oguz han adyndaky inžener-tehnoiogiýaiar uniwersitetiniň Umumy we amaiy bioiogiýa instituty yimyň bioiogiýa ugruny ösdürmek, tebigy baýiykiar boian ösümiik we haýwanat dünýäsini düýpii öwrenmek üçin ýöriteleşdirilen y/my edara boiup durýar.

ARKADAGYŇ HALYPA-ŞÄGIRTLIK MEKDEBI

Gahryman Arkadagymyz ýaş nesliň ýokary bilimli, kämil dünýägaraýyşly bolmagyny gazanmak, Watan söýgüsiniň belentliginde durmuşa döredijilikli çemeleşýän ýaşlary terbiýeläp ýetişdirmek ugrunda alyp barýan döwlet syýasatynyň içinden halypa-şägirtlik mekdebi eriş-argaç bolup geçýär.

«Kak daragyň, batly ýaňlansyn sesi!»

Berkarar döwletimiziň bagtyýariyk döwründe hormatly Prezidentimiz türkmen halkynyň baý milli mirasynyň çuňňur öwrenilmegine, halkymyza ýetirilmegine, onuň aýawly saklanylmagyna aýratyn üns berýär. Şol ünsüň netijesinde bu gün ata-babatarymyzdan miras galan maddy we ruhy gymmatlyklarymyzy ylmy esasda öwrenmäge giň mümkinçilikler döredilýär.

Aşgabat: geçmişden — şu güne

Şäherteriň döreýşidir ösüşiniň özboluşly aýratynlyklary bar. Bu meselede Beýik Ýüpek ýolunyň täsiri hem uly bolupdyr. Kerwen ýollarynyň ugrunda söwdanyň we hünärmentçilisiň ösmegi-de şäherleriň döremesiniň şertleriniň biridir.

Gadym türkmenýoly bilen

Türkmen halky her bir besenen zadynyň şanyna toý tutýar. Her toýuň hem özüne mahsus düzsün-kadalary, edim-sylymlary bolýar.

Türkmen gerçekleriniň gahrymançylykly ýoly

1941-1945-nji ýyllaryň Beýik Watançylyk urşy bütin adamzadyň taryhynda iň ýowuz harby çaknyşyklaryň biri hökmünde gaidy. Bu ýowuz uruşda dürli milletleriň wekilieri biien birlikde, türkmen haikynyň merdana oguiiary hem faşizme garşy el-ele berip söweşdiier.

Parahatçylyk we bitaraplyk: ruhy gözbaşlar

Hormatly Prezldentimiz «Turkmenistan — Bitaraplygyň mekany» atly kitabynda: «Haýsy asyr, haýsy zaman — parhy ýok, adamlar mydama parahat durmuşy isläpdirter, parahat durmuş halkiara rahatlyk hem ösüş, bagt hem eşret beripdir, Parahatçylyga söýgi, abadan ýaşaýyş halkiaryň arasyndaky dost-doganlygyň pugtalanmagyna itergi beripdir» diýmek bilen, türkmen halkynyň taryhyň ähli döwürlerinde-de parahatçylygyň tarapdary bolandygyny anyk mysallar arkaly delillendirýär.

Türkmen topragy — myhmansöýerligiň mekany

Beýik Ýüpek ýolunyň ugrundaky söwda-ykdysady, medeni gatnaşyklar taryhyň sahypalaryna altyn harplar bilen ýazylyp, biziň günlerimize çenli gelip ýetipdir.

Ussat şahyr hem görnükli döwlet işgäri

Türkmen edebiýatynda Baýram han Türkmeniň şygyrlary uly orun tutýar.

Hanlar hany Baýram han

Hormatly Prezidentimiziň geçmişde uly yz goýan taryhy şahsyýetierimiziň ömür ýoluny, olaryň goýup giden ruhy we ündew mirasyny çuňňur öwrenip, ýaş nesle ýetirmek baradaky sargytlaryna eýerilip, ýurdumyzda uly işier bitirilýär.

Baýram han Türkmeniň watançylyk hem ynsanperwerlik pelsepesi

Hormatly Prezidentimiziň Berkarardöwletimiziň bagtyýarlyk döwründe alyp barýan haik bähbitli başlangyçiary Garaşsyz, hemişelik Bitarap döwletimizde halkymyzyň gözbaşyny ençeme ýüzýyllyklardan alyp gaýdýan şöhratly taryhyny, beýik akyldarlarynyň, meşhur şahsyýetleriniň, görnükli serkerdeleriniň ömür ýoluny, gymmatly edebi mirasyny öwrenmäge giň mümkinçilikier döredilýär.

Tebigatyň hem durmuşyň sazlaşygy

Nowruzyň getmegi bilen tebigat jana geiip, ynsan kaibynda joşgun emeie getiiýär. Her ýyi bahar aýynda beiieniiýän Nowruz baýramy ir zamaniardan gözbaş aiýar.

Tuýtatinler

Irki döwürde Nowruzda ýazlaga çykan gelin-gyzlar, ýaş ýigitler döwre gurap tans edip, tüýtätin aýdypdyrlar.

ŞUGLASY EGSILMEÝÄN ŞAMÇYRAG

Adamzat taryhynda nusgalyk işleri, ylmy-edebi mirasy bilen nesillere nusgalyk yz goýan beýik şahsyýetler barmak büküp sanardan köp. Şolaryň biri hem diňe bir türkmen halkynyň arasynda däl, eýsem gündogarda hem günbatarda köpgyraňly ylmy-ensiklopedik işleri, edebi-çeper eserleri bilen meşhurlyga eýe bolan lukman, pelsepeçi, şahyr Abu Aly ibn Sinadyr.

Ylym — eşretli durmuşyň gözbaşydyr häzirki zaman jemgyýetinde ynsanperwer ylymlarynyň orny

Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistan döwletimizi durmuş-ykdysady, medeni taýdan ösdürmekde, dünýäniň ösen ýurtlarynyň hatarynda eýeleýän ornuny pugtalandyrmakda ylym ulgamyna aýratyn ähmiýet berilýär.

Ömrüm ylma bagyslan

Adamyň bäş barmagynyň deň bolmaýşy ýaly, her kimin durmuş ýoly hem dürli—dürli. Gömükli alym Allaberdi Nuryýewiň ylym alemine aralaşmagynda hem özboluşly aýratynlyk bar.

SYÝAHATÇY ISGENDER

Türkmen topragy ähli döwürlerde hem jahankeşdeleriň, syýahatçylaryň ünsüni özüne çekip gelipdir.

Tüňçe çaýy

Bereketli türkmen topragy, Garagum sährasy, türkmen halkynyň ajaýyp milli häsiýetleri, mertligi, myhmansöýerligi hakdaky gymmatly maglumatlar gadymy rim we grek taryhçylary Gerodotyň, Strabonyň, Ptolemeýiň, ...

Ekologıýa abadançylygynyň girewi

Ýurdumyzy bagy-bossanlyga öwürmek arkaly ekologiýa abadançylygyny we daşky gurşawyň goraglylygyny yzygiderli gowulan-dyrmak hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň ekologiýa syýasatynyň ileri tutulýan wajyp ugurlarynyň biridir.

Tebigatyň taýsyz melhemi

Ýurdumyzda döwlet derejesinde geçirilýän saglygy goraýyş we öňüni alyş çäreleri netijesinde raýatlaryň sagdyn durmuşda ýaşamagy, döredijilikli zähmet çekmegi üçin ähli şertleriň döredilendigi guwandyryjy hakykatdyr.

GADYMY DÖWÜRLERDÄKI ATLARYŇ GORAG ESBAPLARY

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň parasatly syýasaty netijesinde gözellikde, ýyndamlykda, gaýduwsyzlykda deňsiz-taýsyz bedewlerimiziň şan-şöhraty günsaýyn belende galýar, ussat seýislerimize döwlet derejesinde uly sarpa goýulýar.

TÜRKMEN-AZERBAÝJAN HYZMATDAŞLYGYNYŇ DÖWREBAP SEPGITLERI

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň alyp barýan daşary hem içeri syýasaty netijesinde Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistan döwletimiz ýakyn-u-alysdaky ýurtlar bilen gatnaşyklary yzygiderli ösdürýär.

ŞÄHRYSLAM

Gahryman Arkadagymyzyň taýsyz tagallasy we bimöçber aladalary bilen «Türkmenistan — rowaçlygyň Watany» ýylynda medeni mirasymyzy ylmy taýdan çuňňur öwrenmek we döwrebap röwüşde dikeltmek işleri giň gerimde alnyp barylýar.

ROWAÇLYGYŇ GÖZBAŞY

Täze ýylyň ilkinji suni, ilkinji sagady, ilkinji minutlary rowaçlyklara beslenip geldi. Ýylyň ilkinji güni dünýä inen taýçanagyň altynsow reňkem, sakar tagmasydyr sekilem, taýçanaga ömrüniň ilkinji günlerinde Gahryman Arkadagymyzyň nazar salmagam döwletlilikden nyşan.

ÝAŞ ALYMLAR INNOWASIÝALAR DÜNÝASINDE

Hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda ýurdumyzyň ykdysadyýetini diwersifikasiýalaşdyrmak boýunça durmuşa geçirilýan ägirt uly işlerin netijesinde innowasiýalara esaslanýan we senagat taýdan ösen ykdysadyýeti kemala getirmekde uly üstünlikler gazanylýar.

YLMY ÖSÜŞLERIŇ OJAGY

Hormatly Prezidentimlz Türkmenistanyň Minlstrler Kabinetiniň täze ýyldaky ilkinji mejlisinde ýurdumyzyň ylym ulgamynyň işinin alnyp barlyşy bilen içsin gyzyklanyp, degişli ýolbaşçylara bu ulgamda işleriň täzeçe guralmagyna, iň täze usultärleri, hususanda, sanly ykdysadyýeti, täze innowasiýalary we nano tehnologiýalary ornaşdyrmakda, tebigaty öwrenişde ösüşiň täze belentliklerine ýetmekde ünsi has-da güýçlendirmegi tabşyrdy.

«Dünýäde atyň üstünden oňat tagt ýok, kitapdan gowy dost ýok»

Hormatly Prezidentimiziň Döwlet medeniýet merkezine baryp, Döwlet kitaphanasynyň işini ösdürmek hem-de ony giňeltmek barada beren gymmatly maslahatlary ýurdumyzda kitaphana işiniň kämilleşdirilmegi babatynda möhümdir.

ÝÜREKDEN ÝUREGE UZAÝAN ÝOLLAR

Milli Liderimizin belleýşi ýaly, Beýik Ýüpek ýolunyň köpasyrlyk tejribesi özara gatnaşyklaryň medeniýetinde, medeniýetlerin özara gatnaşygynda jemlenendir.

MAHMYT KAŞGARLYNYŇ DÜNÝÄ KARTASY

XI asyrda Mahmyt Kaşgarly (1008—1105) tarapyndan ýazylan türkmen diliniň iň gadymy sözlügi bolan «Diwany lügat at-türk» atly ensiklopediki sözlük — türki halklaryň etnografiýasy, folklýory, geografiýasy, däp-dessurlary, adatlary, nakyllary, tagamlary, baýramçylyklary, ýaraglary, lukmançylyk adalgalary ýaly köp sanly tematikany özünde jemleýän ajaýyp eserdir.

HALK HAKYDASYNA HORMAT

Ýurdumyzda her ýyl bellenilip geçilýän Hatyra gününde «Halk hakydasy» ýadygärlikler toplumyna gül çemenli baryp, Watan gahrymanlarymyzyň belent ruhunyň öňünde tagzym etmek, indi arzyly hem asylly däbe öwrüldi.

GADYMY GÜNDOGAR MEDENIÝETI

Hormatly Prezidentimiziň hemmetaraplaýyn goldawy netijesinde «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» ýylynyň aprelinden oktýabr aýy aralygynda Germaniýanyň paýtagty Berliniň Täze muzeýinde «Margiana — Türkmenistanyň çäklerindäki bürünç asyryň şalygy» atly sergi geçirilýär.

TÜRKMEN WE GYRGYZ DILLERINIŇ UMUMYLYKLARY

Hormatly Prezidentimiziň: «Goňşy we beýleki döwletler bilen özara bähbitli, dostlukly gatnaşyklarymyz gün-günden ösýär» diýip parasatly bellemegi, Türkmenistanyň söwdada, ykdysadyýetde, syýasatda we medeni gatnaşyklarda dünýäniň ençeme ýurtlary bilen hoşniýetli, dostlukly gatnaşyklarynyň ýylsaýyn ýokarlanýandygyny aňladýar.

GADYMY OGUZ ADATY

Beýik Seljukly döwletiniň meşhur weziri Nyzamalmülk «Syýasatnama» atly eserinde hökümdarlar barada şeýle diýýär: «Hökmigüýçli her döwürde bir adamy saýlap alyp, onuň şan-şöhratyny arşa çykarýar, oňa şalyk derejesini eçilýär.

GARAŞSYZ WATAN GOÝNUNDA

Berkarar döwletimiziň Bagtyýarlyk döwründe, Gahryman Arkadagymyzyň parasatly syýasaty netijesinde, halkymyzyň mizemez agzybirligi dünýä ýaýyýar.

Sözi sarpaly alym

Halkymyz iňňän gadymy döwürlerden bäri ylma, bilime uly sarpa goýup gelýän halklaryň biri.

Ynsanperwerlik — kalplaryň küýsesi

Halkara forum GDA gatnaşyjy döwletleriň Ynsanperwer hyzmatdaşlyk boýunça döwletara gaznasynyň guramagynda geçirildi.

Paryzdepe: taryhyň altyn sahypalary

Hormatly Prezidentimiziň taýsyz tagallalary netijesinde halkymyzyň milli mirasyny öwrenmäge, ony dünýä ýaýmaga uly üns berilýär.

«TOMAGALY HUMAÝ KIMIN...»

Halkymyz gyz çagalara at dakanlarynda elmydama owadan atlary saýlamaga çalyşýarlar.

Türkmen dil bilime ösüş ýolunda

Berkarar diýarymyzda ylym-bilim ulgamyny özgertmek, ösdürmek, innowasiýalary giňden durmuşa ornaşdyrmak meselesi döwlet syýasatynyň esasy ileri tutulýan ugurlarynyň birine öwrüldi.

Ylma ykbalyny baglan halypa

Hormatly Prizidetimiz geçen hepdäniň anna güni geçiren Ministrler Kabinetiniň mejlisinde ýurdumyzyň köpçülikleýin habar beriş serişdeleriniň işi hakynda durup, diýarymyzyň uzak ýaşly raýatlary barada mähirli sözleri aýtdy.

TÜRKMEN BAÝDAGYNDA AÝ WE ÝYLDYZLAR

Türkmenler gadym wagtlardan bäri baýdaga aýratyn sarpa goýupdyrlar. «Baýdak» häzirki wagta çenli dilimizde işjeň ulanylyp gelnen gadymy türkmen sözüdir.

Deňiz-derýa leksikasy

Hormatly Prezidentimiziň parasatly ýolbaşçylygynda ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň baş milli maksatnamasyna laýyklykda döwletimiziň halk hojalygynyň ähli pudaklary, şol sanda deňiz we derýa ulaglar ulgamy hem döwrebaplaşdyrylýar, kämilleşdirilýär we dünýä ylmynyň soňky gazanan innowasion tehnologiýalarynyň esasynda ösdürilýär.

WATANY SÖÝMEGIŇ BELENT NUSGASY

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe Gahryman Arkadagymyzyň parasatly ýolbaşçylygynda türkmen halkymyzyň milli medenýetine, mirasyna uly üns berilýär.

Hünärmentçilik bilen bagly söz düzümleri

Türkmen halky ylym-bilime hemişe belent sarpa goýup gelen halklaryň biri.

Türkmen diliniň leksikologiýasyna bagyşlanan derňew

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe hormatly Prezidentimiziň ýolbaşçylygynda ýurdumyzyň halk hojalygynyň ähli ugurlarynyň, şol sanda ylym we bilim ulgamynyň has-da kämilleşmegine, rowaçlanmagyna, onuň dünýä ülňülerine laýyklykda ösdürilmegine giň ýol açyldy.

DAGDANLY TAÝMAZ, TAÝSA-DA GAÝMAZ

Türkmen bagşylary joşup aýdym aýdanlarynda aýdymyň öz şygyr bentleri bilen ugurdaş manyly sanamalary hem özlerinden goşup goýberýärler.

Milli mirasyň hazynasy

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe hormatly Prezidentimiziň parasatly ýolbaşçylygynda türkmeniň ruhy kämilligini, düşünje sagdynlygyny asyrlar boýy üpjün edip gelen milli mirasymyz çuňňur öwrenilýär.

GOWAÇANYŇ TOHUM ÇIGIDI: EKIŞ WE DÖWREBAP USUL

Hormatly Prezidentimiziň tabşyrygy esasynda ýurdumyzda gowaça ekişi 2018-nji ýylyň 23-nji martynda Ahal, Mary we Lebap welaýatlarynda, 28-nji martda bolsa Daşoguz welaýatynda abraýly ýaşulularyň ak pata bermegi bilen badalga aldy.

Ýollar Dehistana sary

Ata Watanymyz Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi hasaplanýar.

ENERGETIKA ULGAMY:
INNOWASION ÖSÜŞLER WE MÖHÜM WEZIPELER

Hormatly Prezidentimiziň şu ýylyň 23-nji fewralynda Mary welaýatyna iş saparynyň çäklerinde Türkmenistan döwletimizde ýaýbaňlandyrylan giň gerimli özgertmeler bilen baglanyşykly taryhy ähmiýetli wakalar boldy.

ADALGALAR EDEBI DILIMIZIŇ GYMMATLYGYDYR

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň parasatly ýolbaşçylygynda döwletimiziň halk hojalygynyň ähli pudaklarynda, şol sanda ylym, bilim we medeniýet ulgamynda-da giň gerimli özgertmeler durmuşa geçirilýär.

TÜRKMEN AÝNA ÖNÜMÇILIGINIŇ TARYHYNDAN

Dünýä taryhynyň gatlaryna ösen medeniýetiň, sungatyň mekany bolup giren Türkmenistanyň gadymy ýadygärliklerinde geçirilýän arheologik gazuw-agtaryş işleriniň netijesinde ýüze çykarylan taryhy tapyndylar ylmy esasda öwrenilýär.

BEÝIK ÝÜPEK ÝOLUNYŇ UGRUNDAKY ŞÄHER

Soňky ýyllarda TYA-nyň Arheologiýa we etnografiýa instituty tarapyndan Nusaý — Ürgenç kerwen ýolunyň ugrunda ýerleşen Paryzdepe, Şährihaýbar ýaly ýadygärliklerde alnyp barylýan işler bellärliklidir.

AZAJYK DERDI AŞ BASAR

Gyzgynlygyndan hemem gyzyl burçuň ajysyndan ýaňa agzyňy ýakyp barýan unaş sowuklamanyň, dümewiň bire-bir emi.

GÜÝZ NYGMATLARY

TYA-nyň Biologiýa we derman ösümlikleri institutynyň Botanika bagynda hem ösümlik dünýäsiniň köpdürlüligini artdyrmak, olary gorap saklamak boýunça işler ylmy esasda alnyp barylýar.

AZIÝANY BAGLAN TÜRKMEN PÄLWANY

Türkmen milli göreşi medeniýetimiziň aýrylmaz bölegidir. Türkmen halky gadymy döwürlerden bäri göreş sungaty bilen içgin gyzyklanyp gelipdir.

Halyçylyk sungatynyň waspy

Halyçylyk sungaty uzak heňňamlarda timarlanyp, gitdigiçe owadanlanyp, türkmeni dünýä ýüzüne tanadyp gelen milli guwanjymyzdyr, halkyň ýüzüniň tuwagydyr.

Ylmy barlaglar we çözgütler

Daşky gurşawy goramak, ekologiýanyaýawlysaklamak bilen baglanyşykly meseleler häzirki zaman dünýäsinde esasy meseleleriň birine öwrüldi.

Himiya instatituty: Gin mumkinçilikler, aydyn maksatlar

Ýurdumyzda ylym-bilime, dünýä ylmynyň iň soňky gazananlaryny özleşdirmäge uly ähmiýet berilýär. Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowyň tagallalary bilen ylym-bilim ulgamyny kämilleşdirmek babatda, alymlaryň işine itergi bermek, türkmen ylmynyň taze binýadyny tutmak boýun-ça düýpli işler amala aşyrylýar.

PÄHIM-PARASAT ÇEŞMESI

Öňňin, 15-nji iýunda hormatly Prezldentimiziň paýtagtymyzda we Ahal welaýatynda alnyp barylýan işler bilen dikuçarda, guşuçar belentlikden tanyşlykda, akyldar şahyrymyz Magtymguly Pyragynyň ýadygärlik heýkelini Köpetdagyň belentliginde ýerleşdirmek barada aýdanlary halkymyzda uly buýsanç duýgusyny döretdi.

Türkmen ylmynyň ýaş zehinlerıne sylaglar gowşuryldy

Şu gün ýurdumyzda giňden bellenilýän Ylymlar güni mynasybetli paýtagtymyzda Magtymguly adyndaky Ýaşlar guramasynyň Merkezi geňeşi we Ylymlar akademiýasy bilen bilelikde her ýyl geçirilýän ýaşlaryň arasynda ylmy işleriň bäsleşiginiň ýeňijilerine sylaglary gowşurmak dabarasy boldy.

Belent sepgitleri nazarlaýan ylmy döredijilik

Gadymy hem şöhratly taryhynda Änew, Nusaý, Dehistan, Marguş, Merw, Köneürgenç, Amul, Sarahs, Abywerd ýaly medeni ojaklary döredip, umumadamzat medeniýetiniň ösüşine uly goşant goşan türkmen halky ylym-bilime aýratyn sarpa goýup gelipdir.

Ylym — häzirki eýýamyň osüş guraly

Ylym biziň düşünjämizde, ýönekeýleşdirilip aýdylanda, döredijilikli işiň netijesidir.

Ylmyň meşhur ussatlary

Sagdynlygyn we ruhubelentligiň ýylynda ynsany bagtly, eşretli durmuşa ýetirýän güýç ylymdyr.

«IT GELDI — GUT GELDI»

Halkymyz «It geldi — gut geldi» diýýär. Gut sözi gadymy türkmen sözi bolup, ol bagt manysyny aňladýar.

GADYMYÝETE BAGYŞLANAN ÖMÜR

Öz durmuşyny türkmen topragyndan üzňe görmedik alym-arheolog Wiktor Iwanowiç Sarianidi ömrüniň köp bölegini türkmen sährasynda, has takygy, Garagum çölünde, gadymy ýadygärlikleri öwrenmek üçin gazuw-agtaryş işlerini alyp barmak bilen geçirdi.

MIRAS MUKADDESLIGI

«Mirasa sarpa soýmak, Watany özgertmek ýyly» diýlip atlandyrylan 2016-njy ýylyň 4-nji ýanwarynda geçiren wideoşekilli iş maslahatynda hormatly Prezidentimiz türkmen halkynyň müňýyllyklaryň dowamynda toplanan maddy we ruhy gymmatlyklaryny gorap saklamagyň döwlet syýasatynyň möhüm ugry bolup durýandygyny aýratyn nygtady.

KÄMILLIK MEKDEBI

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe ýurdumyzda bolup geçýän öz-gerişlikler halk hojalygynyň ähli pudaklaryny öz içine alyp, halkyň medeni babatda hem kämilleşmegine şert döredýär.

Şöhratly taryhymyz ruhy binýadymyz

Milli Liderimiz şu ýylyň 13-nji ýanwarynda il içinde Paryzdepe ady bilen meşhur bolan gadymy taryhy ýadygärlige baryp gördi. Döwlet Baştutanymyzyň belleýşi ýaly, örän baý medeni-taryhy ýadygärliklere eýe bolan bu toprakda geçmişde dünýä ýaň salan beýik işler bitirilipdir: şäherler döredilip, binalar gurlupdyr.

BAG — ZEMINIŇ ZYNATY

Şu ýylyň dowamynda paýtagtymyzda, onuň töwereklerinde hem-de ýurdumyzyň welaýatlarynda agaç nahallarynyň 3 million düýbüni oturtmak bellenildi. Gahryman Arkadagymyz ýurdumyzyň baş şäheriniň binagärlik keşbini özgertmek hem-de abadanlaşdyrmak boýunça meýilnamalaryň öz wagtynda we ýokary hilli ýerine ýetirilmegine berk gözegçilik etmegiň wajypdygyny sargyt edýär.

MILLI MIRASYMYZDA GAWUNYŇ ORNY

Edermen ekerançy daýhanlarymyzyň nesilme-nesil çekip gelýän päk zähmeti netijesinde sadymy döwürlerden şu günlere gelip ýeten maddy mirasymyz bolan gawunlar milletimizin ruhy mirasynda-da ykjam orun alypdyr: türkmen dilinde, däp-dessurlarynda, halk döredljiliginde gawun bilen bagly aýtgylaryň, durnukly söz düzümleriniň, rowaýatlaryň... giden ulgamyny görmek bolýarŞu toý günlerinde şolaryň kähirini ýatlasak, datly gawunlarymyzyň ýakymyna hem-deýokumyna sarpa goýdugymyz bolar.

Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Biologiýa we derman ösümlikleri institutynyň hünärmenleri ylmy ekspedisiýanyň maglumatlaryny toparlara bölýärler

Geobotanika we Milli gerbariý gaznasynyň, şeýle hem Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Biologiýa we derman ösümlikleri institutynyň barlaghanalarynda biziň ýurdumyzyň dürlik künjeklerine bolan ýazky ekspedisiýanyň barşynda toplanan maglumatlary we ösümlik materiallaryny işläp taýýarlamak boýunça işler alnyp barylýar.

TARYHYŇ ÝANY

Häzirki döwürde ata-babalarymyz tarapyndan bize miras galdyrylan milli baýlyklarymyz bolan taryhy ýadygärliklerimizi öwrenmäge, olarda rejeleýiş, öň ki durkuny dikeldiş işlerini geçirmäge hem-de täze nesle abat ýagdaýynda ýetirmäge, olar barada nesihat işlerini alyp barmaga giň ýol açyldy.

HÜWDI SANAWAÇLARY

Zenanyň şirin owazyna eýlenip, çagany uklatmak maksady bilen hiňlenilip aýdylýan sallançak başyndaky hüwdülerden başga-da, oňy ele alyp, bökdürip, hopba edip ýa-da aýagyň üstünde ýatyryp, yralaýan wagtyňda aýdylýan her hili çeper setirler hem folklor diýlip atlandyrylýan gymmatly hazynanyň içinde kän gabat gelýär.

GOWHERIň GYMMATYNY SARRAF BILER

Halkymyzyň ata-babadan gelýän halal we arassa ýoluny döwrebap dowam etdirýän hormatly Prezidentimiz türkmen halkynyň geçmiş taryhyny, edebiýatyny, sungatyny, milli däp-dessurlaryny täzeçil, töwerekleýin hem-de düýpli öwrenmegiň, nesillerimizi watansöýüjilik, halallyk, ynsan-perwerlik ruhunda terbiýele-mekde egsilmez hazyna bolan milli mirasymyzy dikeltmek bilen, halkymyzyň medeni-ruhy dünýäsini baýlaşdyrmagyň döwletimiziň gaýragoýulmasyz wezipeleriniň biridigini nygtaýar.

ÖSÜMLIKLERIN GENETIKA BANKY AZYK HOWPSUZLYGYNYŇ ESASY ŞERTI

Häzirki döwürde iň wajyp meseleleriň biri hem ylym we önümçilik bähbitli ösümlikleriň tohumlarynyň asyl nusgalaryny genetika banklarynda saklamak hem-de olaryň nesil toplumynyň gorlaryny ýöriteleşdirilen ekin ýerlerinde diri görnüşde ösdürmek we öwrenmek bölüp durýar.

ÄHLI ÖSÜŞLERIŇ ÖZENI

Ýakynda Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Tehnologiýalar merkezinde «Ýurdumyzy özgertmekde innowasion tehnologiýalar» atly ylmy maslahat geçirildi.

RÖWŞEN GELJEGIŇ KEPILI

Milli Liderimiz ylym ulgamyny ösdürmegiň, alnyp barylýan ylmy-barlag işlerinde ýokary netijeleri gazanmagyň esasy şerti hökmünde ýaş alymlaryň täze neslini terbiýeläp ýetiş-dirmäge aýratyn üns berýär.

YLMY AÇYŞLARA RUHLANDYRÝAR

Hormatly Prezidentimiz Türkmenistanda düýpli we amaly ylymlary, innowasion senagaty ösdürmegi, ylmy, bilimi halka peýda berer ýaly derejä ýetirmegi wezipe edip goýdy we geljegi has uly bolan ylmyň ileri tutulýan ugurlaryny kesgitledi. Şol ugurlaryň biri hem ynsanperwer ylymlardyr.

AGZYBIRLIK WE WATANSÖÝÜJILIK MEKDEBI

Magtymgulynyň döredijiliginiň özeni türkmeniň gadymy hem baý halk döredijiligidir. Halkyň dünýa hakyndaky oýlanmalary, dünýa düşünmeleri ähli çuňlugy we danalygy bilen şahyryň döredijiligine siňipdir.

Türkmenistanda ösümlik dünýäsiniň köp dürliligini gorap saklamak boýunça uly gözleg işleri alnyp barylýar

Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Biologiýa we derman ösümlikleri institutynyň Botanika bagynyň bu işi ýokary hünärli biolog-floristiçileri we sistematikaçylar amala aşyrýarlar. Bu işiň esasy ugry — daşary ýurtlaryň howa şertlerine uýgunlaşan ösümlikleri ýurduň howa-toprak şertlerine uýgunlaşdyrmak ýa-da introduksiýa, ösümlikleriň seýrek duş gelýän görnüşlerini goramak bolup durýar.

Arheologiýa: taryhy tapyndylaryň döwrebap seljermesi

Ýurdumyzyň çäginde ýerleşen taryhy ýadygärlikleri gorap saklamak, milli medeni mirasymyzy öwrenmek, wagyz etmek bilen baglanyşykly il-ýurt bähbitli işler Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe has giň gerim bilen dowam etdirilýär.

Parfiýa atlary: geçmişden — şu güne

Merdana türkmen halkymyz gözbaşyny asyrlaryň jümmüşinden alyp gaýdýan, edermen pederlerimizden şu günki bagtyýar nesillere miras galan behişdi bedewlerimizi milli buýsanjy saýyp arzylaýar.

ULY TOÝUŇ SÄHEDI: SANLARDAKY ROWAÇLYK ALAMATLARY

Hormatly Prezidentimiziň başlangyjy bilen «Mirasa sarpa goýmak, Watany özgertmek ýyly» diýlip atlandyrylan üstümizdäki ýylda eziz Watanymyzy mundan beýläk hem ösdürmek, özgertmek ugrunda alnyp barylýan ägirt işleriň her biri milli mirasa sarpa goýmak bilen utgaşdyrylýar.

Ösümlikleriň introduksiýasy derman önümçiligiň we başga birnäçe önümçiligiň öňünde täze mümkinçilikleri açýar

Bu prosess anyk, nätanyş ösümlik bilen alnyp barylýan işiň ykdysady we sosial maksada laýyklygyny, onuň ýerli flora bilen ekologik we biologik deňeşdirip bolujylygyny nazara almak bilen oýlanyşykly toplumlaýyn ylmy çemeleşmäni talap edýär.

Nusaý: şu günden gadymy geçmipe nazar

Özüniň milli medeni, edebi we taryhy gymmatlyklary bilen adamzat jemgyýetiniň ösmegine saldamly goşant goşan türkmen halkynyň geçmiş taryhyny çuňňur öwrenmek we dünýa ýaýmak Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň döwlet syýasatynyň ileri tutudan ugurlarynyň biri bölüp durýar. Belent maksatlara beslenen bu ugurlary has-da ýaýbaňlandyrmak Mirasa sarpa goýmak, Watany özgertmek ýylynda giň gerime eýe bolýar.

Bezgli Deräniň Syry

Ol ýazgylar ilkinji gezek kiçi Bezegli deräniň diwar ýazgylarynda gabat gelýär. Diwar suratlary, alymlaryň pikirine görä, takmynan, 14 müň ýyl ozalrak döredilipdir. Şeýlelikde, şol gowak ýazgylaryndan 8 kilometr uzaklykda ýerleşýän Çendir jülgesiniň, Ak obasynyň, Gyzyl Ymam gonamçylygynyň gapdalynda, iki dagyň arasynda, beýik gumly dag depelerinde ýerleşen daş heýkelleriň ýaşy, takmynan, 10�11 müň ýyla golaýdyr. Şol ýadygärlikler birbada döremändir. Olar müňýyllyklaryň dowamynda ýasalypdyr. Şonuň üçin olaryň dörän wagty we daşky şekili asyrlar boýunça üýtgäp durupdyr.

REPETEK — OÜNÝÄ DEREJESINDÄKIGÖZELLIK

Repetek Döwlet biosfera goraghanasy 1927-nji ýylyň Garaşsyzlyk aýynyň 27-sinde Gündogar Garagumuň ajaýyp gara ojar tokaýlaryny hem-de onuň daş-töweregindäki meýdanlary gorap saklamak üçin döredildi. Goraghananyň wezjpesine Garagumuň çägeli çölüniň aýratyn, ÖTjboluşly iiýtgeşik ösümlik we haýwanat dünýäsini öwrenmek, goramak hem-de dikeltmek işleri girýär. Olardan başga-da, demir ýol duralgalarynyň, säginelgeleriň we öri meýdanlaryndaky guýularyň töwereklerini gök-bagçylyga öwürmäge uly iins berüýär.

TÜRKMEN "STOUNHEJI"!?

Türkmenistanyň biçak baý geçmişi bar. Bu gün Altyn depe, gadymy Merw, Coltan Sanjaryň mawzoleýyi, Köneürgenjiň binalary, Maşady-Misserian galalary, Nusaý galasy köpleri haýran galdyrýar. Bu ýadygärlikler dünýä siwilizasiýasynda aýratyn orun tutýar. Türkmenistanda olar bilen bir hatarda henize çenli doly öwrenilmedik ýadygärlikler hem az däldir.

"Türkmenistan" gazeti,

12.06.2019

ARHEOLOGIÝA — GADYMYÝETIň DILI

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwrüniň her birgüni hormatly Prezidentimiziň parasatly ýolbaşçylygynda täze-täze üstünliklere, rowaçlyklara beslenýär. Günsaýyn ösüp barýan türkmen ylmy hem gazanýan netijeleri bilen ýurdumyzyň ösüşini has-da ilerledýär. Türkmen halkynyň şan-şöhratly taryhyny we medeni mirasyny häzirki zaman nukdaýnazaryndan çuňňur öwrenmek hem-de ony dünýä ýaýmak wezipesi hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň ylym-bilim syýasatynyň esasy ugurlarynyň biridir. Şu derwaýys wezipäni berjaý etmek maksady bilen, ýurdumyzda düýpli barlaglar amala aşyrylýar, halkara ylmy maslahatlar, ekspedisiýalar geçirilýär. Türkmen halkynyň baý taryhy geçmişini, medeni mirasyny öwrenmek, taryhy ýadygärlikleri gorap saklamak werejelemek, bu ugurda halka ra hyzmatdaşlygy ýola goýmak işleri alnyp barylýar.

Adamzat taryhy gözbaşyny örän gady-myýetden alyp gaýdyp, dürii wakalary başyndan geçiripdir. Ilkibaşda ýönekeý zahmet gurallar ýasalyp, soňabaka dürii maksatlar üçin ulanylan çylşyrymly gurallar oýlanyp tapylypdyr. Wagtyň geçmegi bilen durmuşyň ähli ugurlary boýunça öňegidişlikler gazanylypdyr. Bu üstünlikleri amala aşyrmakda akyla daýanylyp, daşky gurşawy, ýaşaýşy, asman jisimlerini we beýlekileri öwrenmäge islegiň döremegi netijesinde ylym ýüze çykypdyr diýip aýtmak bolar. Adamzadyň geçmişini öwrenýän ylym taryh ylmydyr. Ol umumy jemgyýetiň ösüş derejesinden we bolup geçen hadysalardan ugur alnyp, döwürlere bölünýär.

Taryh ylmynyň esasy şahalarynyň biri hem arheologiýadyr. Arheologiýa gadymy grek sözi bolup, «arhaýos» gadymyýet we «logos» dil — bilim, ýagny gadymyýetiň dili — bilimi diýen manyny berýär. Bu sözi ilkinji gezek b.e. öňki IV asyrda ýaşap geçen grek filosofy Platon umumy gadymy taryh üçin ulanyp başlapdyr. XVIII asyrda arheologiýa dine antik (gadymy) döwri öwrenýän ylym bolsa-da, ol XIX — XX asyrlardan başlap, taryhyň bir şahasy hökmünde ilki-durmuş jemgyýetini, antik döwri we orta asyrlary öwrenýän ylma öwrülýär.

Arheologiýa, esasan, taryhy ýady-gärliklerde gazuw-agtaryş işlerini ge-çirmeklige daýanýar. Arheologik gözleg işlerinin netijesinde tapylan tapyndylara salgylanyp, geçmişin ähli ugurlary boýunça maglumatlary almaga mümkinçi—lik bolýar. Çünki ýeriň astynda müňlerçe syry özünde saklaýan taryh ýatyr.

Taryh, esasan, maddy we ýazuw çeşmelerine daýanýar. Arheologik gazuw-agtaryş işlerinin netijesinde, ýazuw döremezden öňki döwürleri öwrenmä-ge-de mümkinçilik döreýär.

Arheologiýa ylmy hem öz içinde nu-mizmatika (gadymy pullary öwrenýän), antropologiýa (gadymy adamlaryň fiziki gurluşyny öwrenýän), epigrafika (gadymy ýazgylary öwrenýän) we sfragistika (gadymy möhürleri öwrenýän) sahalara bölünýär.

Taryhyň atasy hasaplanýan Gerodot (b.e. öň 486 — 425 ý.ý.) özüniň ölmez-ýitmez «Taryh» atly eserinde arheologik çeşmelerden-de peýdalanypdyr diýlip aýdylýar. Şeýle hem ilkinji gazuw-agtaryş işini Wawilonyň patyşasy Nabonidiň (b.e.öň VI a.) geçirendigi bellenilýär. Iş ýykylyp-ýumrulan gadymy köşkden taryhy ýazgylary tapmak maksady bilen geçirilipdir. Yöne ilkinji gazuw-agtaryş işleri ylmy maksat bilen däl-de, gymmat-ly tapyndylary ýüze çykarmak maksady bilen amala aşyrylypdyr.

Ýewropadaky Renessans — Galkynyş (XIV — XVI a.a.) döwründe Italiýa öňdebaryjy döwlet bolup, arheologiýa we arheologik tapyndylara uly üns ber-lip başlanypdyr. Hatda Rim papasy Pa-wel III (1534 — 1549 ý.ý.) buýrugy bilen, taryhy ýadygärliklerde gazuw işleri hem geçirilipdir. Taryhy tapyndylaryň gymma-ty örän ýokary derejede bolup, ol islendik wagt öz alyjysyny tapýar diýen düşünje ornaşypdyr. Eýýäm şol döwürlerden baş-lap, kolleksionerler (taryhy gymmatlykla-ry toplaýjylar) bolupdyr. Bu bolsa muzeý-leriň döremegine alyp barypdyr.

Gazanylan bu üstünlikler Russiýa-da öz täsirini ýetiripdir. Türkmenistan arheologik ýadygärliklere örän baýdyr. Daşary ýurtly arheologlar Türkmenista-ny «Açyk asmanyň astyndaky muzeý» diýip ykrar edýärler.

Häzirlikçe, ýurdumyzda adamyň ilkinji yzlary, takmynan, million, 800 müňýyllyga degişli bolan daş gurallary Balkan welaýatynda Dam-dam çeşme we Jebel gowaklarynda, şeýle hem Köpetdagyň günbatar eteklerinde — Etrek, Sumbar, Çendir jülgelerinde aýan edildi. Türkme-nistanyň çäginde, miladydan öňki VII — VI müňýyllyklar bilen senelenýän, Orta Aziýada ilkinji oturymly ekerançylyk we maldarçylyk bilen meşgul bolnup ugralandygynyň alamaty Aşgabadyň demirgazyk-günbatarynda, Jeýtun obasynyň ýanynda ýerleşip, Jeýtun medeniýeti ady bilen dünýä belli boldy.

Türkmenistanda dünýä ähmiýetli ýadygäriikler sanardan köpdür. Olaryň arasynda Kopetdagyň eteginde ýerleşen, dünýäde iň gadymy ekerançylyk medeniýetine — neolit we eneolit eýýamlaryna degişli Jeýtun, Änew depele-ri, Namazga depe; antik we orta asyrlar döwrüni şöhlelendirýän Nusaý, Gadymy Merw, Dehistan, Köneürgenç, Sarahs, Abiwerd, Amul, Şähryslam we beýleki şäherler bar.

1900-nji ýyllarda dünýä belli gündogary öwrenijiler W.W.Bartold we W.A.Žukowoskiý Türkmenistana gelip, ylmy-gözleg işlerini alyp barypdyrlar. 1904-nji ýylda amerikan alymy R.Pampelliniň ýolbaşçylygynda we nemes arheology Gubert Şmidtiň gatnaşmagynda Änewiň gadymy depelerinde arheologik gözleg işleri geçirilipdir. Şol gözleglerde tapylan tapyndylara salgylanyp, ýurdumyzyň ak bugdaýyň ilkinji mekanydygy dünýä malim boldy.

1924-nji ýyldan soň, ýurdumyzda arheologiýa ylmynyň ösmeginde birnäçe öňegidişlikler gazanylypdyr. 1925-nji ýylyň güýz aýynda Türkmen ylmy-barlag instituty açylyp, taryhy-arheologik ylmy-barlaglar alnyp barlypdyr. 1930-njy ýylda Türkmen medeniýeti instituty (Turkmen-kult) diýen ylmy-barlag instituty we onuň dowamy hökmünde 1932-nji ýylda Türkmen döwlet ylmy-barlag instituty açylyp, onuň düzümine arheologiýa-da giripdir. Şol ýyllarda A.A.Maruşenko we S.A.Ýerşow ýurdumyzda arheologiýanyň ösmegi üçin uly goşant goşupdyrlar.

1937-nji ýylda S.P.Tolstowyň ýolbaş-çylygyndaky Horezm arheologik ekspedisiýasy öz işine başlaýar. Bu ekspedisiýanyň Demirgazyk Türkmenistandaky arheologik ýadygärlikleri öwrenmekdäki orny örän uludyr. Geçirilen işlerin netijesinde birnäçe jiltden ybarat bolan kitaplar neşir edilipdir.

Beýik Watançylyk urşunyň öň ýanynda 1941-nji ýylyň 7-nji aprelinde öňki SSSR-iň Ylymlar akademiýasynyň Türkmenistandaky şahamçasy döredilýär. Ol uruş ýyllarynyň kynçylyklaryna garamazdan, öz işini dowam etdiripdir. Şahamçanyň Taryh, dil we edebiýat institutynyň düzüminde bolan, M.Ý.Massonyň ýolbaşçylygyndaky Günorta Türkmenistan Arheologik Kompleksleýin ekspedisiýasy (GTA-KE) işe başlaýar. Bu ekspedisiýanyň döredilmegi bilen, Günorta Türkmenistandaky birnäçe arheologik ýadygärliklerde düýpli gözleg işleri geçirilip başlanylýar. Olardan, esasan, Köne we Täze Nusaý galalaryny, Gadymy Maryny görkezmek bolar. Bu geçirilen işlerin ýurdumyzyň taryhyny öwrenmekdäki orny örän uludyr. GTAKE-niň ylmy gözlegleriniň netijeleri 19 jiltden ybarat bolan kitaplar toplumynda we beýlekilerde beýan edilipdir. Şeýle hem onuň düzüminde arheologiýa ylmynyň esasy şahalarynyň biri bolan numizmatika otagy bolupdyr.

1951-nji ýylyň 29-njy iýunynda Türkmenistan SSR-niň Ylymlar akademiýasy açylyp, onuň düzüminde Taryh, arheologiýa we etnografiýa instituty döredilipdir. 1966-njy ýylda instituta Şaja Batyrowyň ady dakytyp, Taryh instituty diýlip atlandyrylyp başlanypdyr. Institutyň düzüminde arheologiýa bölümi bolup, GTAKE hem aýratyn bölüm hökmünde instituta birikdirilipdir. Bularyň netijesinde arheologiýa ylmy boýunça önjeýli işler amala aşyrylypdyr. Ýurdumyzyň çäginde ýerleşýän taryhy ýadygärlikleri öwrenmek üçin birnäçe arheologik ekspedisiýalar guralypdyr. Ol ekspedisiýalar welaýatlarymyzyň ählisinde alnyp barlypdyr diýip aýtmak bolar. Şeýle hem geçirilen işlerin netijelerini görkezýän ylmy işler çap edilipdir.

Ýurdumyz özbaşdak bolandan soň, arheologiýa ylmynda has-da öňegidişlikler gazanylýar. Geçmişimiz ýoýulman, bolşy ýaly öwrenilip, beýan edilýär. Taryhymyzyň aňyrsyny örän alyslardan alyp gaýdýandygy, ata-babalarymyzyň beýik döwletleri döredendigi we beýlekileriňkä meňzemeýän milli gymmatlyklarymyzyň bardygy arheologik barlaglar netijesinde hem doly subut edildi. Şeýle hem Köne we Täze Nusaý galalary, Gadymy Merw we Köneürgenç ÝUNESKO tarapyndan bütindünýä mirasynyň düzümine girizildi.

Häzirki döwürde hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň tagallasy bilen ylma uly üns berilýär. 2009-njy ýylyň 12-nji iýunynda Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasy täzeden döredilip, onuň düzümine Taryh hem-de Arheologiýa we etnografiýa institutlary hem girizildi. 2019-njy ýylyň ýanwar aýynyň aýagynda bolsa Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Taryh we arheologiýa institutynyň döredilmegi, hakykatdan-da, taryhy ähmiýete eýedir, çünki ol Türkmenistanyň taryhyny we arheologiýasyny öwrenýän ýöriteleşdirilen ylmy-barlag institutydyr.

Hormatly Prezidentimiziň Karary bilen Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýerleşen Türkmenistanyň çägindäki taryhy-medeni ýadygärliklerde 2018 — 2021-nji ýyllarda gazuw-barlag işlerini geçirmegiň we medeni mirasy ylmy esasda öwrenmegiň hem-de wagyz etmegiň Döwlet maksatnamasy kabul edildi. Maksatnamanyň wezipesi müň-ýyllyklardan köküni alyp gaýdýan Merkezi Aziýanyň taryhynda ilkinji oturymly ekerançylyk medeniýetini döreden, iň gadymy siwilizasiýa ojagy bolan Türkmenistanyň çägindäki owazasy dünýä dolan beýik medeniýetli, baý mirasly şäherleri, gadymy taryhy-arheologik ýadygärlikleri giňişleýin öwrenmekden ybarat. Döwlet maksatnamasy Türkmenistanyň çägindäki Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýerleşýän arheologiýa ýadygärliklerinde gazuw-barlag işlerini geçirmekde, olardan ýüze çykarylýan maddy gymmatlyklary dikeltmekde, öwrenmekde we ylmy dolanyşyga girizmekde, şeýle hem bu ugry ösdürmek boýunça möhüm meseleleri nazaryýet taydan işläp taýýarlamakda, düýpli ylmy barlaglary alyp barmakda esas bolup hyzmat edýär.

Maksatnama laýyklykda, institutyň ylmy işgärleri Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýerleşen Amulda, Paryzdepede, Şähryslamda, Şährihaýbarda, Daşlydepede we Isgendergalada ylmy-barlag işlerini alyp barýarlar. Hormatly Prezidentimiziň «Türkmenistan — Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi» atly kitaplary Beýik Ýüpek ýolunyň ugurlaryny öwrenmekde esasy gollanmadyr.

Institutda XX asyryň ikinji ýarymynda Türkmenistanyň dürii künjeklerindäki arheologik ýadygärliklerde geçirilen gazuw-agtaryş işleriniň netijesinde toplanan tapyndylar jemlenilip, baý arheologiýa muzeýi we gaznasy bar. Institutyň gaznasynda daşdan, keramikadan, aynadan, metaldan ýasalan önümler hem-de diwar bezegleri, heýkeller, numizmatik we antropologik tapyndylar bar.

Türkmenistanyň arheologik ýadygärliklerini öwrenmeklige daşary ýurtly alymlar hem uly höwes bilen gatnaşýarlar. Olar ýurdumyzyň birnäçe arheologik ýadygärliklerinde gözleg işlerini alyp barýarlar. Olardan türkmen-rus ekspedisiýasynyň Gadymy Marguş döwletiniň merkezi hasaplanýan Goňurdepede, Gadymy Nusaýda, Ýylgynlydepede; italýan alymlarynyň Gadymy Nusaýda geçirýän arheologik gözleg işlerini görkezmek bolar. Bu ýadygärliklerde alnyp barylýan işlerin netijesinde Türkmenistanyň dünýä siwilizasiýasynyň merkezleriniň biridigi ykrar edildi.

Nurgözel Bäşimowa,

Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň

Taryh we arheologiýa institutynyň baş ylmy işgäri.


	e-mail: ast.info@science.gov.tm © 2003-2022, Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasy